Door: Mieke Bosch
Gepubliceerd in: Tijdschrift voor alumni studentenvereniging Virgiel te Delft

In de tijd dat ik als studiebegeleider in het hoger onderwijs werkte, werd ik al meerdere keren geconfronteerd met studenten die zich elk jaar weer voor hun studie inschreven maar totaal geen studieresultaten behaalden, terwijl zij de buitenwereld voorspiegelden dat alles voorspoedig ging. Het betreft studenten die dus doen alsof ze studeren: ofwel door voor hun omgeving de schijn op te houden dat ze studeren terwijl ze dat niet doen, of die wel studeren, maar liegen over tentamenuitslagen en studievoortgang. Men noemt hen ook wel ‘pretend student’, ‘schijnstudent’ of ‘spookstudent’.

Het lukt hen om dit voor iedereen verborgen te houden en liegen daarover tegen hun ouders, vrienden en dierbaren. Dat kan jaren achter elkaar doorgaan, met als gevolg dat hun hoofd zó vol komt te zitten met het onthouden van wat ze tegen wie verteld hebben, dat ze er totaal in vastdraaien. Er is immers niet zomaar een weg terug. In enkele gevallen is er zelfs sprake van zelfdoding.

Het vertellen en ermee naar buiten treden is voor hun gevoel onmogelijk. Bang dat alles in elkaar stort, dat niemand hen meer accepteert, dat niemand hen meer vertrouwt. Ze ervaren enorme schaamte- en schuldgevoelens en voelen onzekerheid en angst. De grote impact van dit schijnstuderen in het leven van deze jonge mensen heeft tot gevolg dat er veelal lichamelijke klachten ontstaan en dat er vaak sprake is van depressie en van sociale- en familiaire problemen. Ze ervaren vaak een totaal isolement.

“Ik heb mezelf de kans ontnomen om tijdens de periode dat ik eenzaam was, goed sociaal contact te hebben met mensen. Als ik gewoon open was geweest dan was het allemaal een stuk simpeler geweest.”

Om hoeveel van deze studenten het gaat is nog onvoldoende bekend; er is (nog) geen onderzoek naar gedaan. Maar tijdens spreekbeurten bij studentenverenigingen en universiteiten roept het onderwerp herkenning op. Veel mensen kennen wel iemand die dit is overkomen.

Onderzoek ontbreekt dus vooralsnog, maar door de gesprekken die ik tot dusverre met een aantal schijnstudeerders heb gehad, kan ik hier wel een aantal ervaringen delen. Om te beginnen: de manieren waarop studenten op dit uitzichtloze pad terecht komen, zijn zeer divers. Aspecten als druk en hoge verwachtingen van ouders spelen een belangrijke rol. Daarnaast laat de invloed van social media zich gelden, met vooral de boodschap dat het leven uitdagend en groots moet zijn en ambitie de sleutel is tot succes.

“Het kan behoorlijk eenzaam zijn. De helft van de dag zie je niemand omdat je zogenaamd studeert en de andere helft van de dag spreek je wel mensen maar lieg je tegen ze.”

Belangrijk is hoe je je aan je omgeving toont, welke indruk men van je heeft. Mee kunnen komen in de maatschappij is een voorwaarde voor een succesvol leven en een grote vriendenkring. Twijfel is geen optie, falen al helemaal niet; het is de buitenkant die ertoe doet. Zelden wordt gevraagd hoe het écht met je gaat.

Die druk van buiten hoeft geen probleem te zijn, maar wat nou als je niet mee kunt komen? Als je niet kunt voldoen aan de verwachtingen of druk van je omgeving? Of als een broer of zus het beter doet dan jij? Of, meer onbewust, je het gevoel hebt de onvoorwaardelijke liefde van je ouders te moeten verdienen? Deze gevoelens zien we bij schijnstudenten bovengemiddeld vaak terug. Vaak zien we ook dat de schijnstudenten al op jongere leeftijd onzeker zijn over de haalbaarheid van dingen, dat ze problemen uit de weg gaan, met andere woorden conflictvermijdend gedrag vertonen. Het wijst op een vroeg aangeleerde twijfel over het eigen kunnen. Die twijfel kan veel oorzaken hebben: er kan sprake zijn van hooggespannen verwachtingen óf juist weinig zelfvertrouwen, van weinig motivatie voor een studie- of beroepskeuze of juist perfectionisme. Perfectionisme kan ook nog eens verlammend werken en resulteren in uitstelgedrag en juist dingen niet afmaken, uit angst dat het toch nooit goed genoeg zou zijn (verlammend perfectionisme). Om met die negatieve gevoelens om te kunnen gaan, is het dan ook niet verwonderlijk dat in een aantal gevallen ook alcohol, drugs, gokken en gamen een rol speelt.

“Je verzwijgt een college waar je niet heen bent geweest en vervolgens een tentamen dat je niet hebt gehaald. Dat escaleert. Ik heb een half jaar mijn studie volledig verwaarloosd en ben vervolgens andere dingen gaan doen als tijdverdrijf. Lange fietstochten maken, beetje wandelen en door de stad zwerven.”

In mijn spreekbeurten voor studentenverenigingen pleit ik ervoor dat men elkaar de oprechte vraag durft te stellen hoe het met iemand is. Wie stelt weleens een vervolgvraag op het eeuwige antwoord dat alles oké is? Wie draagt zorg voor een veilige omgeving voor de (mede)student, een omgeving waarin studenten ervoor uit durven te komen dat iets echt niet lukt, en dat ze vastlopen, door welke oorzaak dan ook.

Tenslotte: hoe komen deze studenten hier weer uit? De weg uit de misère is geen kwestie van een uurtje praten en klaar-is-kees. Immers, veelal ligt aangeleerd en ingeslepen gedrag ten grondslag aan deze tragedie. Maar hoe belangrijk is het dat deze studenten hun leven (en studie) weer op de rit krijgen! Een advies aan studenten kan zijn om contact op te nemen met een studieadviseur/begeleider/decaan of met mij omdat ik me verdiep in dit onderwerp. Een ander idee is om iemand in vertrouwen te nemen die dichtbij staat.

Hieronder staan enkele suggesties die je kunt gebruiken als je van iemand in je omgeving vermoed dat die schijnstudeert en je daarmee in gesprek raakt:

• probeer rustig naar het verhaal te luisteren
• vragen stellen mag, maar met mate
• voor de betrokkene is het naar buiten komen met de waarheid een enorme stap, hou dit goed voor ogen. Het kan zijn dat hij/zij geen andere uitweg meer ziet, dit is een benarde situatie
• probeer veiligheid te bieden, in welke vorm dan ook
• schiet niet gelijk in oplossingen, die komen later wel
• neem de tijd om alles in z’n volle omvang te beseffen en bijvoorbeeld verdrietig, bang, boos en teleurgesteld te zijn
• probeer de betrokkene houvast te bieden door de informatie op deze website aan te reiken op een moment dat hij/zij er aan toe is

Ik hoop met het schrijven van dit artikel dat de lezer meer zicht gekregen heeft in dit onderwerp.